Λουτρός Ημαθίας : Ιστορικό περίγραμμα.
Ιστορία του χωριού
ΛΟΥΤΡΟΣ Ημαθίας : Ιστορικό περίγραμμα.
ΜΕΡΟΣ Α΄
Χωριό στο μέσον της πεδιάδας του Αλιάκμονα, βορείως της κοίτης του. Αρχαιότητες δεν έχουν εντοπισθεί, αλλά θεωρείται βέβαιη η ύπαρξή του κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Προς αυτήν την κατεύθυνση ενδιαφέρον παρουσιάζει ο συσχετισμός της ονομασίας του χωριού με την παράδοση για την περιφορά («τριούρισμα») του σκηνώματος του Οσίου Αντωνίου (10ος 11ος αι.) επάνω σε αμάξι, που το έσερναν δύο άγρια, άμαθα από ζυγό, βόδια, τα οποία άφησαν να πάρουν όποιο δρόμο ήθελαν, τα οποία αφού περιπλανήθηκαν σε διάφορα χωριά του κάμπου, όταν πέρασαν από ένα σημείο με βαθειά νερά και βράχηκε ολόκληρο το σκήνωμα του αγίου, η τοποθεσία εκείνη ονομάσθηκε «λουτρό».
Βέβαια άλλη εκδοχή αποδίδει τα ονόματα πολλών χωριών του Ρουμλουκιού στη χρόνια συμπεριφορά του ποταμού Αλιάκμονα και τις πλημμύρες του, σύμφωνα με την οποία το χωριό ονομάσθηκε Λουτρός, επειδή μετά από μεγάλη πλημμύρα είχε πολλά βαθειά νερά εκεί κι έκαναν μπάνιο στα νερά του. Παράλληλα έχω υποστηρίξει, ότι πολλά χωριά της Καμπανίας έλαβαν το όνομά τους κατά τη βυζαντινή εποχή από τα ονόματα των γαιοκτημόνων ιδιοκτητών τους, π.χ. ο Ραψομανίκης, ο Καβάσιλας, ο Μελίκης, ο Λουτρός, ο Ιωάννης Πλυτός, ο Μέτσης, ο Γιδάς, κλπ]
Σε βυζαντινά έγγραφα του 14ου αι., που αναφέρουν σημαντικά κτηματολογικά στοιχεία της περιοχής αυτής, συναντάμε τα «Δίκαια [δικαιώματα ιδιοκτησίας] του Αριανίτου». Δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση τους, αλλά γνωρίζουμε ότι το επίθετο «Αριαντόπουλος», που δηλώνει το γιο ή τον απόγονο του Αριανίτη (Αριανίτης – Αριανιτόπουλος – Αριαντόπουλος – Αργιαντόπουλος), συναντάται σε πολλές σημερινές οικογένειες στο χωριό Λουτρός μόνο. Ως μέλη της οικογένειας Αριανίτη από τη Θεσσαλονίκη συναντάμε ήδη από τον 11ο αιώνα τον στρατηγό Δαβίδ Αριανίτη, τον στρατηγό και άρχοντα της Δύσης Κωσταντίνο Αριανίτη, ενώ στα έγγραφα αναφέρονται η επάρχισσα Αριανίτισσα, ο Μιχαήλ Δούκας Αριανίτης, ο έπαρχος Αριανίτης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / 6977336818 / mosio@otenet.gr
ΛΟΥΤΡΟΣ Ημαθίας : Ιστορικό περίγραμμα.
ΜΕΡΟΣ B΄
Η Ελ. Γκαρά θεωρεί τεκμηριωμένη την ύπαρξή του χωριού Λουτρός (Lutroz) τo 1519, περί το 1550 ως βακουφοχώρι.
Στο Tapu Tahrir του 1530 καταγράφηκε ως Lutros, χωριό του καζά Βεροίας.
Το χωριό συνδέθηκε ήδη από τις αρχές 16ου αι. με τον βίο της Αγίας Κυριακής. Ήταν η μικρότερη αδελφή του Οσίου Διονύσιου του Ολύμπου. Όταν έφθασε στο χωριό της (Σλάτενα Καρδίτσας) η φήμη της δράσης του Διονύσιου, αυτή αναχώρησε για να τον συναντήσει στη Βέροια στο μοναστήρι (Σκήτη) που εγκαταβιούσε. Στη συνέχεια η Κυριακή όταν βρέθηκε κοντά στον αδελφό της, ασπάσθηκε το μοναχικό σχήμα, αλλά δεν μπορούσε να ζεί κοντά του, λόγω του άβατου, οπότε κατέφυγε σε απομονωμένο ησυχαστήριο στην πεδιάδα του Αλιάκμονα. Όταν ο αδελφός της αναχώρησε για τον Όλυμπο αυτή και πάλι το ακολούθησε, αλλά κι εκεί δεν μπορούσαν να ζήσουν στην ίδια μονή, οπότε η Κυριακή αναχώρησε οριστικά από τον Όλυμπο, έφθασε στους Αγίους Πάντες πάνω από τα Παλατίτσια, πέρασε τον Αλιάκμονα και ξαναβρέθηκε στο παλιό της ησυχαστήριο, όπου έκτισε το κελί της στην βόρεια κοίτη του ποταμού, κι έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό της. Όταν αργότερα βρέθηκε η εικόνα της σε κουφάλα ενός δένδρου, αποκαλύφθηκε η θαυματουργή δράση της, οπότε τα τρία γειτονικά χωριά Λουτρός, Ποζαρίτες (Κεφαλοχώρι) και Πρόδρομος έριζαν και διεκδικούσαν την εικόνα. Τελικά την πήραν οι Ποζαρίτες, αλλά η εικόνα ξαναγύριζε μόνη της στην παλιά της θέση. Γι’ αυτό κτίσθηκε ένα εκκλησάκι στη δασώδη περιοχή μεταξύ του χωριού Ποζαρίτες (Κεφαλοχώρι) και του χωριού Λουτρός. Κατά την παράδοση η φήμη των θαυμάτων της εικόνας της ενόχλησε τον Οθωμανό αγά της περιοχής, ο οποίος ανέθεσε σ’ έναν υπηρέτη του να την «κλέψει», για να την εξαφανίσει. Όταν όμως εκείνος την πήρε στα χέρια του, δεν μπορούσε να απομακρυνθεί, γιατί η κλεμμένη εικόνα τον έκανε να χάνει το δρόμο του μέσα στο δάσος κι έτσι αναγκάσθηκε να την αφήσει στο παρεκκλήσι.
Στο χωριό επιχωριάζει το οικογενειακό επίθετο «Τσαπανίτης», που συνδέεται με τους Ρουμλουκιώτες, οι οποίοι μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς εγκατέλειψαν τον κάμπο, κι ανέβηκαν στα γειτονικά βουνά, για να βρούν ασφαλή καταφύγια. Μετά το πρώτο κύμα τέτοιων των αναχωρήσεων, οι εναπομείναντες στην πεδιάδα προσδιόριζαν όσους είχαν φύγει στα Πιέρια κυρίως, μιλώντας για «αυτούς που πήγαν επάνω στα βουνά», «στους επάνω», «στ’ς απάν’» κατά το χαρακτηριστική εκφορά της φράσης σύμφωνα με το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα. Οι επόμενοι που αναχωρούσαν για τα βουνά, έλεγαν ότι θα πήγαιναν «σ’ τ’ς απάν’» (στους επάνω), ενώ όταν κατέβαινε κάποιος από τα βουνά (απ’ τ’ς απάν’) του προσκολλούσαν το προσωνύμιο «τσαπανίτης». Ηταν οι λεγόμενοι «τσαπανίτες» του Ρουμλουκιού, επίθετο που επιχωριάζει στον κάμπο και ειδικά στο Λουτρό Ημαθίας. Το κύμα φυγής στα ορεινά της περιόδου από τα μέσα έως το τέλος του 17ου αιώνα προκάλεσε νέους «τσαπανίτες», τους οποίους οι οθωμανοί προσπαθούσαν με διοικητικά μέσα ακόμη και με τη βία να τους επαναφέρουν στον κάμπο του Ρουμλουκιού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / 6977336818 / mosio@otenet.gr
ΛΟΥΤΡΟΣ Ημαθίας : Ιστορικό περίγραμμα.
ΜΕΡΟΣ Γ΄
Μέσα στον καζά της Καρά Φεριέ (Βεροίας) υπήρχαν και κάποια βακουφικά χωριά, δηλαδή χωριά που το εισόδημά τους προοριζόταν για την συντήρηση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Μερικά παλιά βακούφικα χωριά με την πάροδο των χρόνων (17ο αι.) ήταν σαν τα συνηθισμένα χωριά ως προς την φορολογία και οι κάτοικοί τους έπρεπε να πληρώνουν τους συνήθεις αλλά και τους έκτακτους φόρους. Το ίδιο συνέβαινε και για τα χωριά Λουτρός, Σταυρός, που το δεύτερο μισό του 16ου αι. μετατράπηκαν σε βακούφι από τον σουλτάνο Σουλεϊμάν Α΄ (ίσως διότι μετά από κάποια πλημμύρα βρέθηκε νότια της κοίτης του Αλιάκμονα, δηλαδή στα Μελικοχώρια). Στη συνέχεια όμως το χωριό Λουτρός συναντιέται σαν απλό χωριό, δηλαδή δεν είχε βακουφικό καθεστώς, αλλά ανήκε σε τιμάριο.
Αναφέρεται σε έγγραφο του 1613 σύμφωνα με το οποίο οι κάτοικοι του χωριού Προβατάρι καλλιέργησαν κοντά στο χωριό Λουτρός, επειδή οι περιοχές αυτές ανήκαν στον Νταβούτ πασά (ίσως επειδή υπήρχε μεταξύ τους ακαλλιέργητη γή, που δημιουργούσε έριδες μεταξύ των δύο χωριών και των τιμαριούχων τους). Επιχείρησε τότε ο βοεβόδας Γιουσούφ Τσαούς να εισπράξει από τους χωρικούς (του Προβατάρι) τη δεκάτη.
Το 1619, οι χωρικοί του χωριού Λουτρός επιχείρησαν να καλλιεργήσουν εκτάσεις καταπατώντας γειτονικά εδάφη, αν και δεν είχαν έλλειψη γης.
Αναφέρεται σε έγγραφο της περιόδου 1639-1642 «Ζιλκαδέ 1049. Απόφαση Ιεροδικαστική με την οποία υποχρεώθηκε ο Ομέρ Αγάς, τιμαριούχος του χωριού Λουτρός, να επιστρέψει στον ενάγοντα Μέμο αγά, τιμαριούχο του χωριού Προβατάρι, τα 1.500 άσπρα, τα οποία εισέπραξε από τους κατοίκους του χωριού Προβατάρι, επειδή (δήθεν) καλλιέργησαν αγρούς του χωριού Λουτρός, αφού δεν μπόρεσε να το αποδείξει εντός της ταχθείσας τετράμηνης προθεσμίας επί αγωγής του Μέμο μπέη, τιμαριούχου του χωριού Προβατάρι της περιφέρειας Βεροίας κατά του Ομέρ αγά, ότι αυτός κατά την απουσία του ενάγοντα Μέμο μπέη στην εκστρατεία της Υεμένης εισέπραξε παράνομα από τους ραγιάδες του στο χωριό Προβατάρι ως δεκάτη 1.500 άσπρα, χωρίς να δικαιούται και πρέπει να τα επιστρέψει».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / 6977336818 / mosio@otenet.gr
ΛΟΥΤΡΟΣ Ημαθίας : Ιστορικό περίγραμμα.
ΜΕΡΟΣ Δ΄
Μεταξύ των χωριών που αναφέρονται στις εγκυκλίους του επισκόπου Καμπανίας Θεόφιλου (1749-1795) καταγράφεται στη δικαιοδοσία του και το χωριό «Λουτρόν».
Σε μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα διαστάσεων 0,25 Χ 0,75, που σε τυχαία ανακάλυψε ο ιερέας Παπαγιάννης στο προαύλιο του σημερινού κοιμητηριακού ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και την στερέωσε στη νότια πλευρά του ναού, μπορούμε να διαβάσουμε τα εξής:
+ ANHΓΕΡΘΗ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΩΝ ΟΥΤΟΣ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ / ΤΩΝ ΑΓΗΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΤΑΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΜΠΑΝΙΑΣ / ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΛΕΣΒΙΟΥ ΣΥΜΔΡΟΜΗ ΜΕΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ / ΤΟΥ ΤΙΜΗΩΤΑΤΟΥ ΚΥΡ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΠΕΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΔΑΠΑΝΗ ΔΕ ΤΩΝ ΕΛΕΟΥΝ / ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΛΟΥΤΡΟΥ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΑΥΤΩΝ / 1852 ΚΑΤΑ ΜΑΡΤΙΟΝ
Εκείνος ο ναός του 1852 καταστράφηκε από πυρκαγιά περί το 1929. Σημειώνεται ακόμη ότι ο επίσκοπος Καμπανίας Γρηγόριος Α΄ Κατρής, ο Λέσβιος εθήτευσε κατά την περίοδο από τον Οκτώβριο 1828 έως τον Μάρτιο 1853.
Στο Λουτρό σώζεται εικόνα του Αγίου Κλήμη και του οσίου Διονυσίου του εν Ολύμπω που φέρει τη χρονολογία 1863.
Στην από 25.7.1877 επιστολή του Προξένου Θεσσαλονίκης (για τη δράση ληστών) ως πρώτη είδηση αναφέρει ότι: «[…] Εις το χωρίον Λουτρόν του Ρουμλουκίου εθανατώθησαν δύο χωρικοί υπό ληστών αγνώστων. […]».
Στον από 27-12-1877 κατάλογο των χωριών που συντάχθηκε στην Κουλακιά από τον επίσκοπο Καμπανίας Γρηγόριο Β΄ τον Γιάνναρη, δίπλα στο όνομα κάθε χωριού αναγράφονται τα στέφανα (δηλαδή οι οικογένειες), ο αριθμός των εκκλησιών και των ιερέων και το ποσό που οφείλουν. Πρόκειται για τον αρχαιότερο πίνακα – κατάλογο των χωριών της επισκοπής Καμπανίας. Εκεί διαβάζουμε : Λουτρός 80 (οικογένειες).
Επίσης στον κατάλογο του Α. Συνβέτ αναφέρεται και το χωριό / Loutros 276 /, δηλαδή είχε 276 κατοίκους. Επίσης αναφέρεται ότι υπήρχαν καλά κοινοτικά σχολεία σε διάφορα χωριά μεταξύ των οποίων και: Loutros, με το σχόλιο «Σ’ όλα αυτά τα χωριά, η ελληνική κοινότητα βρίσκει την ευχέρεια και οι γονείς κάνουν θυσίες για να δώσουν εκπαίδευση στα παιδιά.
Σε μη εξακριβωμένη χρονολογία των μέσων του 19ου αι. η Ευδοξία σύζυγος Ιωάννη Μαλακούση φέρεται ως ιδιοκτήτρια και του χωριού «Χολιβά», το οποίο προσέφερε στον ναό του Αγίου Αντωνίου Βεροίας. Το χωριό αυτό δεν ξέρουμε που ακριβώς ήταν, αλλά τέτοια τοποθεσία υπάρχει στην αγροτική περιοχή του Λουτρού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / 6977336818 / mosio@otenet.gr
ΛΟΥΤΡΟΣ Ημαθίας : Ιστορικό περίγραμμα.
ΜΕΡΟΣ Ε΄
Στη δεκαετία του 1880 αναφέρεται ότι «… είναι εις τού Κυρίου Ρογκοτη τό τζηφλίκιον, εις τό Καψοχώρι, Λουτρόν καί Κουλούρα …». Μάλιστα σε άλλη επιστολή του Πρόξενου οι ληστές ζητούσαν από τον Ρογκότη χιλίας πεντακοσίας λίρας επί απειλή εμπρησμού και καταστροφής του τσιφλικίου του.
Μία άλλη έκθεση μιλάει για την απογοητευτική κατάσταση του σχολείου του χωριού τον Ιούλιο του 1881. «[…] Και πρώτον περί των εξετάσεων του σχολείου Λουτρου. Αί εξετάσεις του σχολείου τούτου υπήρξαν καθ' όλα άτυχείς, η δέ εκ τούτου απογοήτευσις πλήρης. Εις μάτην παρήλθε διά τους μαθητάς όλόκληρον έτος. Εις μάτην ό διδάσκαλος επληρώθη. Ο διδάσκαλος αυτός ουχί μόνον όπως διδάσκη είναι ανίκανος, αλλ' ούτε όσον ηδύνατο νά διδάξει εδίδαξε. Τά τοιαύτα είναι πάντοτε επόμενον νά γίγνωνται εκεί όπου οί έφοροι είναι απαίδευτοι καί κατά συνέπειαν ανίκανοι όπως εποπτεύωσι τήν εργασίαν των ασυνειδήτων διδασκάλων […]».
Τα επόμενα έτη αναφέρεται ότι ο Λουτρός είχε 65 σπίτια, δάσκαλοι ήταν ο Β. Παπανάνου και ο Ι. Θεοχάρους με 35 μαθητές.
Πολύτιμα στοιχεία γι’ αυτήν την περίοδο αντλούμε από τον βίο και τις καταγεγραμμένες περιοδείες του μοναχού Γεώργιου, που εκδόθηκαν το 1887. Αυτός μετά το χωριό Γκριζιάλη έφθασε στο χωριό Λουτρό και κατέλυσε στο σπίτι του Περικλή. Ο οικοδεσπότης του είπε: όντας γεωργός μπορώ να έχω όρνιθες, πάπιες, χήνες, ινδιάνους, περιστέρια, χοίρους, βόδια, άλογα, γαϊδούρια, μελίσσια και όταν έχω ελεύθερο χρόνο κυνηγώ λαγούς, αγριόχοιρους, ζαρκάδια, άγρια πτηνά και ψαρεύω στον ποταμό ψάρια και πιάνω καραβίδες στα μικρά αυλάκια. Έχω πάντα το σπίτι μου γεμάτο από σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι και όσπρια και ουδέποτε στερήθηκα το ψωμί και το κρασί. Όποιος γνωστός ή άγνωστος ήρθε στο σπίτι μου τον φιλοξένησα μία η δύο μέρες κι αυτόν και το ζώο του. Πόσοι όμως θεωρούν υποτιμητική την εργασία στη γή ; Η εργασία είναι ο εχθρός της φτώχειας. Ο δε Γεώργιος απάντησε προς τους Λουτριώτες, ότι η παιδεία είναι η ακριβής και ορθή γνώση των θείων και ανθρωπίνων πραγμάτων. Το 1892 λειτουργούσε σχολείο (μεταξύ άλλων και) στο χωριό Λουτρός.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ / 6977336818 / mosio@otenet.gr
